Er is in de vorm van een documentaire, een op de feiten gebaseerde film, middels beelden, geluidsfragmenten en foto’s, getracht een inzicht te geven in het fascisme in het Nederland ten tijde van het interbellum. Deze politieke stroming was in heel Europa in grote opgang in de periode tussen de twee grote Europese oorlogen van de 20st eeuw en greep in meerdere landen de macht. In de film doorloopt men fascistische partijen en organisaties die in Nederland toentertijd actief waren. Met veel aandacht voor speldjes, vlaggen, liederen e.d., maar ook zelden vertoonde vraaggesprekken met oud-Zwart Front mensen. (Een van de grootste fascistische partijen uit die periode.) Het bestaat daarnaast uit mooie beelden van Nederland en archiefbeelden van voormannen en hun partijen, met daarnaast dreigende trommelmuziek, zo het publiek in de authentieke sferen te brengen.
Meerdere verzamelaars, historici, schrijvers en filosofen worden aan het woord gelaten om materiaal te presenteren of fascisme te duiden. Zo neemt Wim Zaal, een schrijver en iemand die nog echte fascisten heeft gekend, de kijkers mee naar het woonhuis van de fascistische priester Wouter Lutkie ergens in de bossen van Nuland, dat nu helemaal is afgebroken. Ook krijgen we de ‘muur van Mussert’ in Lunteren te zien, opgetrokken om de NSB te ondersteunen bij massabijeenkomsten, nagekeken van de Duitse buren die meerdere van zulke locaties bezaten.
Met het aanvoeren van een aantal filosofen die het fascisme typeren als virus ‘wat in je zit en moeilijke van los te komen valt’ of als een stel rancuneuze lieden die erop uit zijn om met geweld hun gram te halen vanwege hun miserabel leven, daar gaat men toch wel wat scheef. Geldt dit dan niet voor alle opposanten die een vijandig politiek systeem bestrijden? Ook wordt van de opgevoerde psychologen van de koude grond hun liberale achtergrond niet genoemd. Theodor Adorno, Klaus Theweleit, Sybe Schaap zijn of waren allemaal verbonden aan de liberale internationale, zo zat bijvoorbeeld Schaap voor de partij van het grootbedrijf (VVD) in de Eerste Kamer.
Wat ook betwistbaar is, is dat het fascisme en het nationaalsocialisme als losstaande bewegingen worden gezien en hun kritiek op het (liberaal) democratische systeem niet als wijdverbreid fenomeen. Dat was het wel, ook bij andere stromingen, zoals de vele linkse antwoorden hierop én bij partijen met veel meer macht en invloed. Er zou daarnaast nauwelijks intellectuele onderbouwing van het fascisme zijn en zeker door hun woordvoerders niet gekend zijn en deze worden neergezet als dommige mannen. Dat verklaart dan niet de enorme aantrekkingskracht die deze ideologie heeft gehad op allerlei schrijvers, denkers en kunstenaars in het interbellum én bovenal de oorzaak van de haar opkomst. Dat was namelijk – en is het nu ook nog – een falende democratie die grote delen van haar eigen burgers in de kou laat staan.
Documentaire: Allen tegen allen
Regisseur: Luuk Bouwman
Duur: 1u43
Nu in het filmhuis of het internet
Sjors Remmerswaal 